مجتبا صولت‌پور – نشر «ماهی» در این سال‌ها توانسته است با حفظ کیفیت خوب در کنار برقراری کمیت مناسب در انتشار کتاب‌هایش، جای خود را میان خوانندگان فارسی‌زبان بیابد و از نشر‌های معتبر امروز به‌شمار آید. در سال‌های اخیر، گرایش به ایجاد «مجموعه‌ها» و چاپ سری‌های کتاب، نزد همه‌ی ناشران بالا گرفته و چنین است که حالا تقریباً همهٔ نشر‌های بزرگ، کتاب‌هایشان را در قالب مجموعه‌های مختلف و جداگانه منتشر می‌کنند. هر مجموعه قرار است با توجه به هدفی که دنبال می‌کند، کتاب‌های مخصوص به‌خود را پوشش دهد و اغلب هم این کتاب‌ها در ظاهر‌هایی شبیه به هم منتشر می‌شوند. نشر «ماهی» مجموعه‌ی جذابی دارد به‌نام «مختصر مفید». سری کتاب‌های «مختصر مفید» با طرح جلد‌هایی شبیه به هم، حجم و قیمتی تقریباً یکسان و در قطع پالتویی منتشر می‌شوند.
پوشش گسترده‌ی برخی موضوعات خاص
موضوعات گسترده‌ی زیادی در دنیای امروز وجود دارند، که پرداختن به آن‌ها، مستلزم خواندن هزار‌ان صفحه کاغذ و زیر و رو کردن چندین جلد کتاب قطور است. این است که اغلب خوانندگان متعارف، یعنی کسانی که قرار نیست در آن رشته‌ها به تخصص ویژه‌ای دست یابند، از مطالعه پیرامون چنین موضوعاتی سر بازمی‌زنند. مثلاً این شاید توقع زیادی باشد که بخواهیم همه‌ی مردم دنیا با اصول اولیه و مبانی سنتی فلسفه و منطق آشنا باشند. این‌گونه است که اغلب مردم به تحقیق در این مسائل علاقه نشان نمی‌دهند.
هدف سری کتاب‌های «مختصر مفید» دقیقاً همین است: پوشش گسترده‌ترین موضوعات فلسفی – اجتماعی – تاریخی – سیاسی در کتابی با حجم حداکثر ۲۰۰ صفحه، با زبانی شیوا و به‌دور از انبوه اصطلاحات تخصصی و سخت‌خوان، و به‌طور کلی، کتاب‌های «مختصر مفید» نه برای دانش‌جویان که برای مردم عادی و علاقمند به دانستن نوشته شده‌اند. هر کدام از کتاب‌های این مجموعه، عنوانی پُرطمطراق بر جلد خود دارد، که سعی شده بدون این‌که خواننده را بترساند، او را در مسیر دانش قرار بدهد. در این مجموعه تاکنون هشت کتاب و همگی به سرپرستی احمدرضا تقاء منتشر شده‌اند. «انسان‌شناسی اجتماعی و فرهنگی» به ترجمه‌ی سرپرست مجموعه، تازه‌ترین کتاب منتشر شده در قالب این مجموعه است.
روزنه‌ای نه چندان فراخ به موضوع انسان‌شناسی
انسان‌شناسی مفهومی گسترده و حتی می‌توان گفت مفهومی ناشناخته است. ما اغلب نمی‌فهمیم که انسان‌شناسان چه‌کار می‌کنند و منظور از «انسان‌شناسی» چیست. حتی نمی‌دانیم انسان‌شناسان کجا و چگونه به تحقیق می‌پردازند. مسلماً چنین پرسش‌هایی به بنیادی‌ترین موضوعات موجود در این قلمرو مربوط می‌شوند، اما پاسخ به آن‌ها هنوز برای بسیاری آسان نیست. همین‌طور که نویسندگان کتاب «انسان‌شناسی اجتماعی و فرهنگی» در نخستین صفحات آن بیان می‌کنند، این کتاب تنها می‌تواند «گوشه‌ای از این پرده‌ی بسیار بسیار عریض» را بالا بزند، اما از همین روزنه‌ی نه چندان فراخ هم می‌توان شاهد تلاش‌های چندین انسان‌شناس در سراسر دنیا بود.
همه‌ی انسان‌ها در جهان می‌توانند مورد تحقیق انسان‌شناسان قرار بگیرند، اما اقوامی دور افتاده و جدامانده از سیر تحول‌های ناگهانی، مورد‌های جذاب‌تر و مهم‌تری برای انسان‌شناسان به‌شمار می‌آیند. آن‌‌گونه که در کتاب «انسان‌شناسی اجتماعی و فرهنگی» مطرح می‌شود، هنوز هم بهترین شیوه برای تحقیق در مورد انسان‌ها، «مشاهده‌ی مشارکتی» است. در این شیوه، انسان‌شناس مدتی طولانی را در کنار انسان‌های مورد تحقیق‌اش زندگی می‌کند و در طول این مدت، با برقراری رابطه‌ی دوستی با مردم میزبان، به انبوه اطلاعات دست‌نخورده‌ای درباره‌ی آن اقوام و چگونگی زیستشان دست می‌یابد. این روش از قرن‌ها پیش مورد استفاده قرار می‌گرفته و هنوز هم به عنوان بهترین شیوه‌ی تحقیقی برای انسان‌شناسان شناخته می‌شود. برای مثال یکی از نویسندگان کتاب مورد بحث به نام «پیتر جاست»، به مدت دو سال در میان قوم «دودونگو‌ها» زندگی کرده است. دودونگو‌ها اقوامی چند هزار نفری و ساکن در منطقه‌ای کوهستانی از کشور اندونزی هستند. پیتر با کشف جذابیت‌های انسان‌شناسانه‌ی دودونگو‌ها، به مدت چند سال با آن‌ها زندگی می‌کند. یا یکی دیگر از نویسندگان این کتاب، جان ماناگن هم مدتی طولانی را صرف زندگی با اقوامی دور افتاده در مکزیک کرده است.
در تعریف فرهنگ
می‌توان گفت اولین نکته‌ای که هر انسان‌شناس باید در مورد قوم مورد تحقیق خود دریابد، فرهنگ موجود در بین آن‌هاست. اما فرهنگ چیست؟ تعریف واحدی دارد؟ اصلاً تعریف‌پذیر هست؟ این‌که می‌گویند فلانی بافرهنگ‌تر است، به چه معنا‌ست؟ آیا کسی که برای مثال به تماشای اپرا می‌رود، الزاماً آدم بافرهنگی‌ست؟ کتاب «انسان‌شناسی اجتماعی و فرهنگی» به‌خوبی توانسته برای یکایک این پرسش‌ها، پاسخ کاملی ارائه دهد.
فرهنگ از دید یک انسان‌شناس بسیار پیچیده‌تر است از آن‌چه که مردم در زندگی روزمره‌شان می‌پندارند. در کتاب «انسان‌شناسی اجتماعی و فرهنگی» چندین تعریف مختلف برای فرهنگ از زبان انسان‌شناسان بزرگ ارائه می‌شود که تقریباً هیچ‌کدام دیگری را نقض نمی‌کند، و هر کدام باب خوبی‌ست برای راه‌یابی به دیدی که یک انسان‌شناس بر مسئلهٔ مهمی مثل «فرهنگ» دارد.
«انسان‌شناسی اجتماعی و فرهنگی» دربرگیرنده‌ی هشت فصل است، که مسائلی مانند جامعه، جنسیت، طبقه و اعتقادت را پوشش می‌دهند. نویسندگان کتاب، با تکیه بر کار میدانی خود در اندونزی و مکزیک، و با استفاده از تجربیاتشان، به‌همراه دانشی که انسان‌شناسان قبلی از خود به جا گذاشته‌اند، دریچه‌ی تازه‌ای از زندگی انسان و پیچیدگی‌های آن را به روی خواننده می‌گشایند.
زبان ساده همراه با تصاویر دیدنی
خوبی کتاب‌های «مختصر مفید» در زبان و شیوه‌ی روایت جذاب آن‌هاست. موضوعاتی همچون انسان‌شناسی، از آن دست مطالبی نیستند که بیشتر مردم علاقه‌مند باشند درباره‌اش کتاب بخوانند. اما این کتاب دقیقاٌ برای خواننده‌ی عام نوشته شده است، و دلیل حجم اندک آن، نثر بسیار روانش، تصاویر متعددی که لابه‌لای نوشته‌ها وجود دارد، دوری از هرگونه اصطلاح تخصصی، و شیرین بازگو کردن روند تلاش‌های انسان‌شناسان چیزی نیست جز جذب کتاب‌خوانانِ عام.
می‌توان گفت که کتاب‌های این مجموعه، به‌خوبی از پس این کار بر می‌آیند و در پایان، خواننده را نه تنها با موضوع مورد بحث، یعنی با انسان‌شناسی تا حد زیادی آشنا می‌کنند، که حتی می‌توانند علاقه‌ی او برای تحقیق بیشتر در این زمینه برانگیزانند. چنین به‌نظر می‌رسد که مجموعه‌ی «مختصر مفید» می‌تواند با حفظ کیفیت و جذابیتش، برای خود جای بیشتری میان کتاب‌خوانان باز کند.
ایمیل نویسنده: [email protected]
شناسنامه‌ی کتاب:
انسان‌شناسی اجتماعی و فرهنگی، جان ماناگن و پیتر جاست، احمدرضا تقاء، نشر ماهی، چاپ اول: تابستان ۱۳۸۹، ۲۱۱ صفحه، ۴۰۰۰ تومان.