ازدواج در تلگرام؛ زنان و تغییر معیارها

روزگاری عجیب‌ترین حالت ازدواج، ازدواج‌های پستی و از راه دور بودند؛ اغلب ازدواج مردان مهاجر به خارج که چند سالی بعد از مهاجرت، به فکر ازدواج با دختری از شهر و دیار خود می‌افتادند. گرچه بسیاری از از این افراد موفق می‌شدند با نشان دادن چند عکس، زنی را با وعده زندگی در خارج به ازدواج ندیده و نشناخته با خود راضی کنند، اما ازدواج پستی همیشه هشدارها و مخالفت‌های کارشناسان مسائل ازدواج را به همراه داشته است.

موج بعدی ازدواج‌های پستی، ازدواج‌های اینترنتی بود؛ ازدواج از طریق آشنایی در چت روم‌ها یا شبکه‌های اجتماعی. به دلیل تنوع شکل حضور افراد در شبکه‌های اجتماعی و اینترنت، این شکل از ازدواج مدام در حال تغییر و تحول است و اگر پیش‌تر از طریق سایت‌ها و گروه‌های خاص بیشتر برای ازدواج موقت و روابط کوتاه مدت تبلیغ می‌شد، حالا جای موسسات همسریابی را گرفته و دفتر و دستک‌شان را به اینترنت منتقل کرده است.

ازدواج تلگرامی اما جدیدترین شکل این نوع ازدواج‌هاست که به دلیل رواج شبکه تلگرام در ایران به عنوان یک وسیله ارتباطی در دسترس، حالا تبدیل شده به یک موج اجتماعی و نگرانی‌هایی را در میان مسوولان و مردم ایجاد کرده است.

«همسریابی»، «صرفا جهت ازدواج»، «ازدواج دائم و موقت» و »خواستاگرام» … تنها چند نمونه از کانال‌های همسریابی در تلگرام هستند که وزارت ورزش و جوانان ایران می‌گوبد حدود ۱۰ مورد از آنها را که فعالیت گسترده و کشوری دارند، شناسایی کرده‌است. گروه رصد دفتر برنامه‌ریزی ازدواج این وزارت به عنوان مراجع با مسئولان این کانال‌ها تماس گرفته و در جلسات آن‌ها شرکت کرده اما در نهایت به این نتیجه رسیده که «فعالیت کانال‌های تلگرامی به جز افزایش آسیب‌های اجتماعی هیچ تاثیر دیگری نداشته است.»

به همین دلیل مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی ازدواج و تعالی خانواده وزارت ورزش و جوانان هشدارداده که هیچ یک از کانال‌هایی که در تلگرام درباره همسریابی فعالیت می‌کنند مورد تایید این وزارت نیستند و از جوانان خواسته که در دام این کانال‌ها نیفتند و تاکید کرده که «اگر فردی علیرغم اطلاع رسانی ما به این کانال‌ها اعتماد کند خودش مسئول است.»

ناصر صبحی قراملکی، به خبرگزاری دانشجویان ایران گفته که ۵۰ مرکز مشاوره تخصصی ازدواج مورد تأیید وجود دارند که برخی از آن‌ها سایت دارند و قانونی و تخصصی در فضای مجازی فعالیت می‌کنند؛ اما برخی از افراد از این سایت‌ها الگوبرداری کرده و اصول اخلاقی و حرفه‌ای را مقداری زیر پا گذاشته‌اند. او می‌گوید آنان فقط به فکر منفعت طلبی و پول درآوردن هستند.

صبحی قراملکی حتی موسسات فعال در زمینه همسریابی را که از بعضی از نهادها در دولت قبلی مجوزهایی در زمینه فعالیت در حوزه فرهنگی جوانان دریافت کرده‌اند صاحب توانایی، تخصص و صلاحیت لازم نمی‌داند و اعلام کرده که قرار است در نشستی در رور ۲۵ فروردین اجازه فعالیت آنها بررسی شود شرح وظایف و اساسنامه‌ای که باید متناسب با آن فعالیت کنند مشخص شود.

اما در همین فاصله که قرار است درباره آنها تصمیم گیری شود، آنها بانک اطلاعاتی خود را هم تشکیل داده‌اند.

٣٩ نفر زیردیپلم، ٤٣٧ نفر دیپلم، ٣١٣ نفر فوق‌دیپلم، هزارو ٤٠٩ نفر کارشناسی، ٧٢٤ نفر کارشناسی ارشد، ١١٤ نفر دکترا و ٢٣ نفر پزشک عمومی، ١٣ نفر پزشک متخصص و پنج‌هزار و ٩٧٩ نفر هم بدون اطلاعات عضو یکی از این کانال‌ها هستند.

افراد بدون‌ سابقه ازدواج دوهزار و ٢٤٨ نفر، متارکه‌کرده در دوران عقد ١١٦ نفر، متارکه‌کرده بدون فرزند ٣٠١ نفر، متارکه‌کرده با فرزند ٣٣٧ نفر و دارای سابقه فوت همسر ٥٣ نفر هستند.

کانال‌های همسریابی در تلگرام چطور عمل می‌کنند؟ آیا تفاوتی در عملکرد آنها با شکل‌های سنتی ازدواج اینترنتی وجود دارد؟ آیا می‌توان تفاوتی در نحوه حضور زنان در این کانال‌ها مشاهده کرد؟

در کانال‌های ازدواج چه می‌گذرد؟

همسریابی به شیوه‌ای که این کانال‌ها پیشنهاد می‌دهند نباید کاری سختی باشد. آنها ادعا می‌کنند که افراد مراجعه کننده در کوتاه‌ترین مدت توانسته‌اند فرد مورد نظرشان را پیدا کنند و متقاضی آنقدر زیاد است که برخی برای هر زن متقاضی تنها ۱۰ مرد اول را پیشنهاد می‌کنند. متقاضیان فرم‌هایی را پر می‌کنند که باید در آن مشخصات فردی و خواسته‌های خود را از همسر مورد نظرشان بنویسند. اینکه چند ساله‌اند و کجا زندگی می‌کنند، قبل ازدواج کرده‌اند یا نه و وضع اقتصادی‌شان چطور است. در برخی از آنها فرد متقاضی می‌تواند با فرستادن یک فایل صوتی درباره خودش حرف بزند؛ اغلب این فایل‌ها را زنان پر کرده‌اند.

زنانی که این فرم‌ها را پر کرده‌اند یا فایلی صوتی در معرفی خود منتشر کرده‌اند، از سراسر ایران هستند؛ از شهرهای کوچک گرفته تا تهران و مراکز استان‌ها. گروه سنی آنها هم متنوع است: از ۲۰ ساله گرفته تا چهل و چند ساله. هر چند در میان آنها مجرد دیده می‌شود اما تعداد کسانی که قبلا ازدواج کرده و طلاق گرفته‌اند بیشتر است؛ نکته‌ای که بر بالا بودن آمار طلاق در جامعه و نیازهای زنان مطلقه صحه می‌گذارد.

ازدواج اینترنتی در ایران امر مقبولی نیست با این حال به نظر می‌رسد گروهی از زنان آن را به عنوان یک شیوه پذیرفته‌اند و می‌خواهند امتحانش کنند. با وجود دیدگاه سنتی رایج که از زنان می‌خواهد در جایگاه خواستگار قرار نگیرند، آنخا خود را در معرض انتخاب قرار داده‌اند و گرچه همچنان باید انتخاب شوند، اما برای فرد مورد نظر خود شرایطی تعیین می‌کنند.

توجه به این شرایط تعیین شده هم خالی از لطف نیست. اغلب آنها به دنبال مردی هستند که شرایط مالی خوبی داشته باشد: خانه و ماشین. برخی حتی ترجیح حود را برای زندگی در منطقه خاصی از شهر اعلام کرده‌اند. علاقه‌مندی به گردش و سفر و زیبایی اندام و قیافه، فاکتورهای دیگری است که از سوی این زنان مطرح شده و به همین دلیل است که حالا مردان هم از خود عکس‌هایی منتشر می‌کنند که ظاهر و شیوه لباس‌ پوشیدن‌شان را نشان دهد.

هرچند اعلام برخی از  این معیارها برای ازدواج در میان زنان جدید نیست اما تفاوت آشکاری با معیارهای نسل‌های قبلی زنان و معیارهای تبلیغی و رسمی نشان می‌دهد. کمتر کسی از ایمان و تقوا و مذهبی بودن همسر آینده حرف می‌زند و زنان ازدواج قبلی و داشتن فرزند را عیب و نقص و مانعی بر سر ازدواج مجددشان به حساب نمی‌آورند.

نکته دیگری که در توجه ایرانیان به خصوص زنان به این شیوه همسریابی می‌توان دید، بی‌توجهی آنها به روند ازدواج و تشکیل خانواده بر مبنای شیوه‌های رسمی است. با وجود تحولات اجتماعی و روابط گسترده دختران و پسران، هنوز اغلب ازدواج‌ها با دخالت خانواده‌ها و نقش پررنگ آنها انجام می‌شود اما کانال‌های همسریابی، این روش را دور می‌زنند و رابطه میان زن و مرد را مستقیم برقرار می‌کنند.

با این حال این کانال‌ها فضای مناسبی برای آزار جنسی زنان هم فراهم می‌کنند. امکان فعالیت با آی‌دی‌های جعلی برای وقت گذرانی و تفریح برای مردان وجود دارد و به همین دلایل است که مدیران کانال‌ها مدام در حال تذکر دادن به اعضا هستند که از سلام و احوال‌پرسی‌های بی‌مورد خودداری کنند و به کسی که قصد ازدواج دائم دارد پیشنهاد ازدواج موقت ندهند.

سادگی و سهولت استفاده از تلگرام از طریق گوشی تلفن همراه این امکان را به زنانی که در محیط‌های بسته‌تر زندگی می‌کنند داده که وارد شبکه گسترده‌تری از ارتباطات شوند: ارتباطاتی که به نطر مقام‌های رسمی نگران کننده است و گرچه اذعان می‌کنند که این کانال‌ها می‌توانند زمینه آشنایی دختر و پسر را فراهم کنند اما از عواقب آن نگرانند و تاکید می‌کنند که «طی مراحل دیگر ازدواج، مستلزم ارایه مشاوره‌های روانشناختی تخصصی است که باید زیر نظر متخصصان و با موضوعیت مراکز مشاوره تخصصی ازدواج و تعالی خانواده تحت نظر وزارت ورزش و جوانان یا سازمان نظام روانشناسی انجام شود.»

اما صبحی قراملکی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی ازدواج و تعالی خانواده وزارت ورزش و جوانان در نهایت نمی‌تواند با وجود این کانال‌ها و فعالیت‌شان مخالفت کند و می‌گوید که «کانال‌ها و سایت‌های همسریابی به عنوان یک روش آشنایی اگر ساماندهی و کنترل شوند ایرادی ندارد».

به نظر می‌رسد که در جامعه ایران که زنان آن روز به روز بیشتر فردگرا می‌شوند و خواهان عاملیت بیشتر در مسائل زندگی خود هستند، پدیده‌هایی مثل کانال‌های ازدواج تلگرامی، اگر امروز محدود شوند، فردا از جای دیگری سر درخواهند آورد.