سه گام‌ برای توقف خشونت علیه زنان و کودکان

در ماه‌های اخیر سه کمپین با سه رسانه به عنوان «گام‌»‌هایی برای مقابله با خشونت علیه زنان و کودکان از داخل ایران به راه‌ افتاده؛ «گام به گام تا توقف ازدواج کودکان در ایران»، «گام به گام تا توقف ناقص‌سازی زنان در ایران» و همچنین «گام قرمز» که در اطلاع‌رسانی برای مقابله با آزار جنسی کودکان فعال است. این سه رسانه با نمادهایی چون بادکنک‌های نارنجی، شقایق سرخ و پایی قرمز فعالیت خود را به آگاهی‌بخشی، اطلاع‌رسانی و مشاوره از جامعه‌شناسان و روان‌شناسان اختصاص داده‌اند.

مطرح شدن بیشتر این سه رسانه هم‌زمان با روزهایی اتفاق افتاد که بحث بررسی حقوق کودکان ایران در سازمان ملل در جریان بود و همین‌طور متن پاسخ‌های جمهوری اسلامی به آخرین گزارش احمد شهید، گزارش‌گر ویژه حقوق بشر سازمان ملل نیز منتشر شد. در بررسی وضعیت ایران از جمله مواردی که در سازمان ملل مورد بحث قرار گرفت؛ ازدواج زودهنگام کودکان و ناقص‌سازی زنان بود که در پاسخ‌های ایران نیز اشاره کوتاهی به آن‌ها شده است.

جمهوری اسلامی بارها از پذیرفتن این مساله که در ایران دختران و زنان مثله می‌شوند سر باز زده و در پاسخ اخیر خود نیز خواستار آن شده که وقوع این مساله را با قبل از انقلاب ۵۷ بایستی سنجید. در عین‌حال مسوولیت این اقدام را برعهده اهل سنت دانسته و از پذیرفتن مسوولیت تامین امنیت شهروندان سر باز زده. به طوری‌که امنیت جنسی و جنسیتی نیز یکی از موارد مطرح است که تامین آن طبق قانون خود جمهوری اسلامی برعهده دولت و حاکمیت گذاشته شده.

«گام به گام تا توقف ناقص‌سازی زنان در ایران»

با گشتی در سایت «گام به گام تا توقف ناقص‌سازی زنان در ایران» که نماد آن شقایق سرخ انتخاب شده، می‌توان به اهمیت پرداختن به این مساله در داخل ایران و همچنین جهان پی برد. اما دلیل انتخاب این نماد نیز جالب است. در توضیح آن آمده: «هر جا گل شقایق دیدید به یاد بیاورید هر روز دختران بسیاری در ایران قربانی ناقص‌سازی جنسی زنان می‌شوند.»

اما چرا گل شقایق؟

رایحه مظفریان، پژوهش‌گر حوزه زنان که از بنیان‌گذاران دو کمیپن «گام به گام تا توقف ناقص‌سازی زنان در ایران» و «گام به گام تا توقف ازدواج کودکان در ایران» است، برای رادیو زمانه توضیح می‌دهد: «در قاعده هر گلبرگ گل شقایق، لکه سیاه رنگی وجود دارد که به صورت داغ بزرگی در قعر جام و در دل گل دیده می‌شود و از آن مضامینی چون داغ دل، دل سوختگی و سیاه‌دلی پدید آورده‌اند. این داغ تنها در گونه شقایق ایرانی دیده می‌شود. از طرفی دیگر شقایق جمع شقیقه و به معنی شکاف و رخنه است یا به عبارت مانوس‌تر، شکاف بین سنگ‌ها و پشته‌ها که برای رویش گیاه مناسب باشد. شاید هم تسمیه گل شقایق بر وجه طبیعت خودروی آن در دشت و کوه و بستر سنگ‌ها بوده که این مضمون می‌تواند به عنوان نماد باروری زنان و استعاره‌ای از اندام جنسی زنان هم باشد. علت اساسی دیگر برای انتخاب شقایق رنگ سرخ آن است و خون را به آن تشبیه کرده‌اند.»

به گفته مظفریان، استراتژی این کمپین ارایه گام به گام اطلاعات ناقص‌سازی زنان در ایران و سراسر جهان به زبان فارسی است که مردم فارسی‌زبان و ایرانیان از آن بی‌خبر هستند: «هم اطلاعات درستی وجود ندارد و هم یک‌سری کلیشه‌ها هست که باید تصحیح شود. از طریق این کمپین فعالیت‌هایی برای منع کردن و آگاهی رساندن صورت می‌گیرد تا میزان شیوع این مساله در مناطق مختلف گزارش شود.»

چنانچه این محقق می‌گوید، در ارایه مطالب از کارشناسان بسیاری کمک گرفته شده تا بر اساس تخصص‌شان این مساله را اطلاع‌رسانی و آسیب‌شناسی کنند؛ از جمله روان‌کاوها و روان‌شناسان، جامعه‌شناس‌ها، متخصصان زنان و مامایی، حقوق‌دان‌ها و همچنین پیشواهای مذهبی و فتواهای دینی مراجع: «ما از رساندن هیچ صدایی دریغ نداریم؛ خصوصا صدا و نوشته‌های خود قربانیان.»

روش کار این کمپین به گفته مظفریان چنین است: «برای آن‌که بتوانیم آگاهی عمومی بدهیم، سعی می‌کنیم به مناطق مختلف برویم و برخی از افراد کلیدی مانند پیشوایان دینی و پرستارها را درگیر این قضیه کنیم.»

از مهم‌ترین اقدامات این کمپین که این پژوهش‌گر بر آن تاکید می‌کند. برگزاری جلسات متعدد با مرجع ملی حقوق کودک و معاونت امور زنان جمهوری اسلامی است که گزارش‌های به دست آمده را دریافت کرده‌اند: «طرحی نیز به خانم مولاوردی داده‌ایم که ایشان آن را تصویب کرد و منتظر تامین بودجه هستیم تا بتوانیم با حمایت دولت در مناطق مختلف ایران به شکل رسمی‌تری فعالیت کنیم. از آن‌جایی‌که فعلا با محدودیت بودجه مواجه هستیم متاسفانه نتوانستیم فعالیت‌های خود را چنان‌چه می‌خواستیم گسترش دهیم تا به مرحله توانمندسازی برسیم.»

در کتاب «تیغ و سنت» نوشته مظفریان، «تراژدی تن»، نوشته فاطمه کریمی و «گرگ و میش»، نوشته زینت دریایی، روایت‌های بسیاری از زنان ایرانی نقل شده که ناقص‌سازی جنسی بر انها انجام شده و این کتاب‌ها در سایت این کمپین نیز برای مخاطبان معرفی شده است.

کتاب دیگری نیز وجود دارد به نام «کیمیا خاتون» نوشته سعیده قدس که به زندگی دخترخوانده مولوی پرداخته و در آن نیز به ناقص‌سازی زنان برده در دوره مولانا اشاره شده است.

«گام به گام تا توقف ازدواج کودکان در ایران»

در ایران از قدیم، بر اساس سنت‌ها و مذهبی که سن ازدواج را برای دختران ۱۳ سال دانسته، دختران در سنین کودکی، عروسک به دست عروس می‌شوند. جمهوری اسلامی همواره تاکید داشته که این مساله از مواردی‌ست که به دلیل فرهنگ و قوانین شرعی و اسلامی در ایران مجاز شناخته می‌شود. در عین‌حال یکی از مواردی که باعث مرگ و میر دختران و خشونت علیه آنان می‌شود همین مساله است. هما‌ن‌طور که کارشناسان بسیاری ازدواج کودکان را آزار جنسی آن‌ها می‌دانند.

نماد این کمپین بادکنک‌های صورتی‌ است که در سایت نیز قابل رویت است. اما گویا موسسان آن بحث‌های بسیاری بر سر انتخاب لوگو داشتند. اما چرا سرانجام بر سر این طرح توافق صورت گرفت؟

به گفته مظفریان، انتخاب بادکنک‌های نارنجی به هدف رعایت «بی‌طرفی» صورت گرفته: «در واقع ما ازدواج کودکان و عوارض آن را معطوف به دختر بچه‌ها ندانستیم نمی‌خواستیم لوگوی انتخابی کلیشه‌ای باشد و المان عروسک برای دختران یا به طور مثال ماشین برای پسرها را در بربگیرد. به این نتیجه رسیدیم که علاقه به بادکنک در هر دو جنس وجود دارد و از سوی دیگر نشان‌دهنده دوران کودکی‌ست. از سوی دیگر می‌خواستیم که ازدواج بچه‌ها – چه دختر و چه پسر – صرفا با هم‌سن‌های خودشان مطرح نشود؛ چراکه در آمارها تعدادی ازدواج ثبت شده وجود دارد که پسربچه‌ها با دخترانی که از خود مسن‌تر هستند و چه بسا اختلاف سنی بسیاری دارند ازدواج‌ می‌کنند.»

طبق اظهارات این پژوهش‌گر، سیاست کمپین «گام به گام تا توقف ازدواج کودکان در ایران» با «گام به گام تا توقف ناقص‌سازی زنان در ایران» متفاوت است: «در کمپین مقابله با ناقص‌سازی زنان هدف آگاه‌سازی‌ست اما به نظر من در دنیای امروز حقوق کودک تنها در یک کلمه نمی‌گنجد و چنان زمینه کاری وسیعی دارد که نیازمند نگاه تخصصی به هر کدام از مسایل کودکان است.»

محتوای سایت این کمپین از تاریخچه مساله ازدواج زودهنگام کودکان شروع می‌شود و با مطلب مفصلی از بنفشه حجازی ادامه پیدا می‌کند که حاوی این پیام است:‌ «ازدواج در سنین پایین پدیده نوظهوری نیست و ریشه‌های تاریخی دارد. با بررسی تاریخی این مساله ما می‌توانیم راحت‌تر آن را بپذیریم و سپس برای منع و کاهشش آگاهی‌رسانی کنیم.»

مسایل مربوط به ایران از جمله دیگر موارد مطرح در این سایت است: «در خصوص ایران چندین زیرگروه قرار دادیم؛ چون معتقدیم که ازدواج کودکان یک چرخه است یعنی علاوه بر عواملی مثل فقر و فرهنگ، عدم آموزش و غیره یک دایره‌ای مدام در تکرار قرار دارد که ما برای آن واژه‌های جدیدی پیشنهاد می‌کنیم.»

«کودک‌همسری، کودک والدی، کودک سرپرستی، کودک مطلقگی، کودک بیوگی و مرگ و میر مادران و نوزادان» از جمله کلمات پیشنهادی این کمپین برای پرداختن به مسایل مختلفی‌ است که ازدواج زودهنگام کودکان به همراه دارد.

مظفریان می‌گوید که روز ۶ فوریه، روز جهانی مبارزه با ناقص‌سازی زنان است «اما هیچ روزی برای منع ازدواج کودکان وجود ندارد و جامعه جهانی تنها در روز جهانی دختربچه‌ها، به مقوله ازدواج آن‌ها می‌پردازد که به نظر من اجحاف به همراه دارد.»‌

در گزارش‌های منتشر شده در سایت این کمپین می‌توان به آمار و پژوهش‌هایی که در شهرستان‌ها و شهرهای غیرمرکزی ایران در این خصوص صورت گرفته نیز دسترسی داشت و از آن بهره برد.

«گام قرمز»

ا«گام قرمز» یعنی پا نهادن به محدوده‌ای که نباید به آن وارد شد. چه عاملانی که به حریم تن و روح کودکان با آزار جنسی وارد می‌شوند و چه کنش‌گرانی که به این مساله می‌پردازند؛ چرا که مساله آزارجنسی و تجاوز همچنان در ایران تابو شناخته می‌شود و با وجود آن‌که در سال‌های اخیر گزارش‌های محدودی در رسانه‌ها در این خصوص منتشر شده اما همچنان سکوت قربانیان است که ایران و چه بسا جهان را در خود فروبرده.

گام قرمز رسانه‌ای‌ست برای پرداختن به مسایل سکسوالیته و آزارجنسی کودکان. در مباحث اصلی آن می‌توان درباره ایدز، تجاوز جنسی، نرم‌افزارهای آموزشی در این خصوص و همچنین آشنایی بیشتر با عواقب این مساله برای کودکان و نشانه‌های پی‌بردن به وقوع آن را آموخت.

جرقه راه‌اندازی این پروژه آموزشی، به شکل داوطلبانه و بدون وابستگی به نهاد یا ارگان دولتی و خصوصی در سال ۱۳۹۳ زده شد و پس از یک‌سال سرانجام در مهر ماه ۱۳۹۴ کلید خورد. راه‌اندازان این پروژه نیز معقتدند که با نگاه به تعریف سکسوالیته در سازمان بهداشت جهانی در پی انتشار مطالبی در حوزه‌های مرتبط هستند تا بتوانند سطح آگاهی عمومی را در این رابطه ارتقا دهند.

در معرفی این رسانه به پیش‌نویس تعریف سکسوالیته سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۲ اشاره شده که این مساله «وجه/جنبه‌ اصلی انسان در طول زندگی‌ است و به‌طور جامع شامل جنسیت، هویت و نقش‌های جنسیتی، گرایش جنسی، تحریکات و تمایلات جنسی، لذت، روابط جنسی و تولید مثل است. سکسوالیته در افکار، فانتری‌ها، امیال، اعتقادات، نگرش‌ها، ارزش‌ها، رفتارها، اعمال، نقش‌ها و روابط تجربه و ابراز می‌شود. با اینکه سکسوالیته در برگیرنده‌ی تمام این ابعاد است، اما همه‌ آن‌ها همیشه تجربه و ابراز نمی‌شوند. سکسوالیته تحت تاثیر تعامل عوامل زیست‌شناختی، روان‌شناختی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اخلاقی، قانونی، تاریخی، دینی و معنوی است.»

در مقابل انکارهای جمهوری اسلامی در عرصه بین‌المللی و همچنان سکوت روزافزون داخلی در خصوص مسایل مربوط به زنان و سکسوالیته، هستند کنش‌گران، محققان و روزنامه‌نگارانی که با سلاح آگاهی برای مبارزه‌ با بی‌سوادی در این زمینه‌ها به پاخواسته‌اند تا بلکه بتوانند از فجایعی که هر روزه اتفاق می‌افتد و تکرار می‌شود جلوگیری کنند؛ به این امید که حتی اگر شده هر روز  یک انسان کم‌تر مورد خشونت قرار بگیرد.