ساخت و سازهای کلان در سایه توسعه اقتصادی یا حفظ میراث باستانی ایران؟ باستان‌شناسان می‌گویند اگر نقشه باستانشناسی کشور تهیه شود، می‌توان هم کشور را توسعه داد و هم میراث باستانی را حفظ کرد. دولت اما برای تحقق این خواسته دیرینه بودجه کافی در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار نداده است.
جامعه باستانشناسی ایران از سال‌ها پیش همواره یادآوری کرده که تهیه نقشه باستانشناسی کشور ضرورت دارد. در همه این سال‌ها دولت‌ها بر سر کار آمده‌اند و رفته‌اند و همچنان تهیه این نقشه به تعویق افتاده و هنوز مشخص نیست چه زمانی این طرح به سرانجام می‌رسد.
نقشه باستانشناسی ایران می‌بایست حاوی اطلاعات دقیق از تمام مکان‌های باستانی و تاریخی در سرتاسر کشور باشد. چنین نقشه‌ای می‌تواند مورد استناد دستگاه‌های عمرانی مختلف به هنگام تهیه طرحهای توسعه قرار گیرد. وجود چنین اطلاعاتی باعث می‌شود از آسیب وارد شدن به محوطه‌‌های تاریخی و فرهنگی اجتناب شود. آیا نقشه باستانشناسی مانعی‌ست بر سر راه توسعه بی‌‌حساب و کتاب و به همین جهت تهیه آن به تأخیر می‌افتد؟
سیاست تعویق و تأخیر
مصطفی راستی‌دوست، باستانشناس می‌گوید: «نقشه باستانشناسی کشور جدی گرفته نمی‌شود، در صورتی که باید بدانیم نقشه باستانشناسی تنها یک نقشه نیست بلکه لایه‌های متعددی از اطلاعات را دارد که در کنار هم می‌تواند یک پیش‌زمینه برای فعالیت سازمان‌های دیگر باشد. اگر نقشه باستانشناسی کل کشور تهیه و به آن اهمیت داده شود، نقاط دارای آثار تاریخی مشخص خواهد شد و در آن محدوده هر اقدامی با ضوابط انجام می‌شود. اگر ما در فاز صفر عملیاتی این اطلاعات را در اختیار سازمان‌های توسعه‌ای قرار دهیم قبل از ایجاد سد و یا عملیات عمرانی مانند ساخت بناهای جدید، جلوی آسیب به مناطق میراث فرهنگی و محوطهها و آثار تاریخی زیر زمین را خواهیم گرفت.»
پس از آنکه دولت روحانی بودجه سازمان میراث فرهنگی را به میزان دست‌کم ۲۸ درصد کاهش داد، جامعه باستانشناسی ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد که به خاطر کاهش بودجه، سازمان میراث فرهنکی عملاً نظارت کمتری بر طرحهای عمرانی می‌تواند اعمال کند.
پیش‌بینی جامعه باستانشناسی تحقق پیدا کرده: بخش خصوصی و کشاورزی طرح‌هایی را به اجرا درمی‌آورند که باعث تشدید روند تخریب آثار تاریخی می‌شود. برای مثال فعالیتهای کشاورزی در مناطقی که دارای آثار باستانی هستند این محوطهها را به‌شدت تحت تأثیر منفی قرار داده است. سازمان میراث فرهنگی هم به خاطر در اختیار نداشتن بودجه نمی‌تواند بر این فعالیت‌ها نظارت کند.
مصطفی راستی‌دوست، باستانشناس می‌گوید: « در حال حاضر وقتی ۴۰ درصد کار جلو می‌رود، تازه متوجه شویم که آن عملیات ساخت و ساز تا چه حد آثار تاریخی ما را از بین برده است.»
از آسیه‌آباد تا چغامیش
ما روی زمین را می‌بینیم و برای آن قیمت تعیین می‌کنیم. اما از آثار نهفته در زیر زمین بی‌خبریم. برای مثال یک شرکت خصوصی که در زمینه انبوه‌سازی مسکن فعالیت می‌کند در سال ۱۳۸۹ تپه وسیع باستانی آسیه‌آباد را ویران کرد. در این منطقه دو جاده فرعی، ساختمان و بازارچه ساختند و دکل‌های مخابراتی نصب کردند.
در سال جاری کارشناسان میراث فرهنگی خبر دادند که تپه «چیاسی» در نزدیکی کوهدشت به دلیل توسعه شهر و فعالیتهای کشاورزی در خطر قرار گرفته است. پیشینه این تپه باستانی به عصر نوسنگی می‌رسد. به گفته محمود میراسکندری، باستانشناس سازمان میراث فرهنگی لایه‌های زیرین این تپه در اثر کشاورزی بی‌رویه آسیب دیده است.
تخریب تپه باستانی «چغامیش» نیز اردیبهشت ماه سال جاری مورد تعرض قرار گرفت و صاف شد. تعرض به تپه باستانی «دیگ سید» در استان گلستان نیز برای بهره‌برداری کشاورزی در سال جاری خبرساز بود.
پژوهشکده میراث فرهنگی مسئول تهیه نقشه باستانشناسی کشور است. باستانشناسی در ایران ۱۵۰ سال قدمت دارد. پژوهشکده میراث فرهنگی می‌بایست بررسی‌ها، کاوش‌ها و مطالعات کتابخانه‌ای، داده‌های باستانشناسی موجود را به شکل متمرکز گرد آورد و در دو مرحله نقشه و سپس اطلس باستانشناسی کشور را تهیه کند. این فکر تازگی ندارد. اولین بار دکتر عزت‌الله نگهبان، استاد باستانشناسی در دانشگاه تهران و پدر باستانشناسی ایران در سال‌های پیش از انقلاب از ضرورت تهیه نقشه باستانشناسی کشور سخن گفت. اما پس از نیم قرن آرزوی پدر باستانشناسی ایران تحقق پیدا نکرده و همچنان چالش توسعه یا حفظ میراث باستانی باقی‌ست.