قرار است که پرونده «شهر زیرزمینی» ارزانفود برای ثبت جهانی آماده شود.
شهر زیرزمینی ارزانفود در دوره اشکانی به وجود آمده و یک شهر پنهان در دل زمین بوده که با دست کنده و احداث شده است. این شهرزیرزمینی در ۳۰ کیلومتری جنوب همدان واقع شده و در عمق چهار تا شش متری زمین قرار دارد.
علی خاکسار، سرپرست هیأت باستان‌شناسی ارزانفود گفته است کاربری این شهرزیرزمینی هنوز کاملاً مشخص نشده و باید با درنگ و تأمل بیشتری به پژوهش پرداخت و سپس پرونده را برای ثبت جهانی آماده کرد.
به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی اکنون کارشناسان میراث فرهنگی در استان همدان قصد دارند پرونده این شهرزیرزمینی را برای ثبت جهانی آماده کنند.
شهر زیرزمینی ارزانفود یکی از مجموعه معماری‌ها در استان همدان است که به‌صورت کاملاً اتفاقی و در اثر فعالیت‌های عمرانی معدن‌کاران منطقه در سال ۸۹ شناسایی شد.
باستان‌شناسان معتقدند که این مجموعه، یکی از عجیب‌ترین سازه‌های دستکند ایران است. اتاق‌های آن به هم راه دارند و در چند طبقه بنا شده‌اند. کانال‌های آبرسانی و حوضچه‌هایی برای ذخیره آب از ویژگی‌های این شهر زیرزمینی است.
در این شهر زیرزمینی که در بستری از سنگ‌های لاشه موسوم به «شسیت» ایجاد شده بیش از هفتاد اتاق تو در تو وجود دارد. هنوز کارشناسان به کاربرد آن در دوره اشکانی پی نبرده‌اند.
[slideshow gallery_id=”19″]
حفاران از چاهی که بر سر تپه‌ای قرار دارد، و در ابتدا به عنوان هواکش در این محل تعبیه شده بود، توانستند به این شهر زیرزمینی راه پیدا کنند.
کاوش‌های باستان‌شناسی در پنج کارگاه در نقاط مختلف تپه انجام شده. هر کارگاه دربردارنده چند اتاق است که همگی به هم راه دارند. در بعضی قسمت‌ها تک‌اتاق‌هایی دیده می‌شود که دارای یک ورودی مستقل هستند. ارتفاع اتاق‌ها هم‌قد یک انسان است و از ۱۸۰ سانتی‌متر تجاوز نمی‌‌کند.
علی خاکسار، سرپرست هیأت باستان‌شناسی ارزانفود به خبرگزاری میراث فرهنگی گفته است کاربری این شهرزیرزمینی هنوز کاملاً مشخص نشده و باید با درنگ و تأمل بیشتری به پژوهش پرداخت و سپس پرونده را برای ثبت جهانی آماده کرد.
با این‌حال باید گفت در هیچیک از فهرست‌های مقدماتی ایران و در اعلام‌های دفتر ثبت جهانی ایران نامی از شهر زیرزمینی ارزانفود در میان نیامده. مدیران میراث فرهنگی در استان همدان در شرایطی از ثبت جهانی شهر زیرزمینی ارزانفود سخن می‌گویند که این پرونده هنوز به تأیید دفتر ثبت جهانی در سازمان میراث فرهنگی در تهران نرسیده است.
آقای خاکسار می‌گوید: «چون هنوز اتاق بکری در این فضاها پیدا نشده به صورت مشخص نمی توان بیان کرد که کاربری این مکان چه بوده اما احتمال دارد که ساخت این محوطه به دلیل سختی‌هایی که داشته باید از پشتوانه حکومتی بزرگی برخوردار بوده باشد. به همین علت بهتر است نام این مکان را نه شهر بگذاریم و نه پناهگاه مسکونی.»
اسدالله بیات، مدیر کل سازمان میراث فرهنگی همدان معماری این مجموعه دست‌ساز را به دوره ایلخانی نسبت داده و بر آن است که این مجموعه با سنگ‌قلوه‌های رودخانه ملاگل ساخته شده.
شهرهای زیرزمینی زرتشتیان، پیش از اسلام
در ایران تاکنون چند شهر زیرزمینی یافت شده. افزون بر شهر زیرزمینی نوش‌آباد (اویی) از شهر زیرزمینی «سامن» در پانزده کیلومتری ملایر و همچنین از مجموعه زیرزمینی روستای کمری می‌توان یاد کرد. مردم در دوران اسلامی از چنین شهرهای زیرزمینی به عنوان پناهگاه استفاده می‌کردند. با این‌حال هنوز کاربرد آنها در دوران پیش از اسلام مشخص نشده است.
پژوهشگران از ترس مردم از تهاجم اقوام بیگانه، ترس از فجایع طبیعی و همچنین ترس از موجودات فرازمینی به عنوان انگیزه ساخت چنین مجموعه‌های عظیم دست‌سازی در زیرزمین یاد کرده‌اند.
در مجموعه چاله سی شهر نوش‌آباد از توابع شهرستان آران و بیدگل هم شهری در زیرزمین وجود دارد. این شهر که «اویی» نام دارد، مانند شهرزیرزمینی ارزانفود، در دوران پس از اسلام و حتی در زمان صفویه و قاجاریه به عنوان پناهگاه از آن استفاده می‌شده است.
شهرهای زیرزمینی یافت‌شده در ایران ساختار تو در تو و پیچیده‌ای دارند و معمولاً به طور تصادفی کشف می‌شوند.
در شهر زیرزمینی نوش آباد هم مانند شهر زیرزمینی ارزانفود سیستم تهویه هوا و تأمین آب آشامیدنی وجود داشته و مردم با پیه‌سوز فضا را روشن می‌کردند.
شهر زیرزمینی «درینکویو» [به معنی «چاه عمیق»] در ترکیه هم یکی از بزرگ‌ترین شهرهای زیرزمینی زرتشتیان به شمار می‌آید. در این شهر زیرزمینی که ایرانیان باستان آن را در عمق ۸۵ متری زمین حفر کرده‌اند انبارهای آذوقه و شراب، آخور، و اتاق‌های تو در تو و همچنین سیستم تهویه هوا و آبرسانی وجود دارد. معماری این شهرهای زیرزمینی به هم شباهت دارد، اما همچنان کاربرد آنها در دوران باستان در ابهام قرار دارد.
پژوهشگران تاکنون از ترس مردم از تهاجم اقوام بیگانه، ترس از فجایع طبیعی و همچنین ترس از موجودات فرازمینی به عنوان انگیزه ساخت چنین مجموعه‌های عظیم دست‌سازی در زیرزمین یاد کرده‌اند.
شهر زیرزمینی «درینیکو» در سال ۱۹۸۵ از طرف یونسکو جزو میراث فرهنگی جهان به ثبت رسید.